Ontwikkeling Zaanstreek tot ca. 1250

Tot het ontstaan van de Zaanstreek, zoals we die op dit moment (lees: dit is geschreven in 1977) kennen , moeten we ongeveer 4000 á 5000 jaar teruggaan. In die tijd ontstond de tegenwoordige duinenrij. Ten oosten van deze duinenrij lag een soort waddengebied, dat in de loop der tijd verzoette. Deze duinenrij was op enkele plaatsen onderbroken, n.l. daar, waar de rivieren een uitweg naar zee zochten. Voor deze omgeving is de monding van de Utrechtse Vecht, via het Oer-IJ, tussen Castricum en Egmond van belang. Door verzoeting van het water ontstond achter de duinenrij een uitgestrekt laagveengebied. Laagveen is de afzetting van plantenresten onder de grondwaterspiegel.

- In een later stadium veranderde de waterhuishouding en vielen grote delen van het laagveen droog, waardoor zich veenmos kon gaan vormen. Dit veenmos is de basis geweest van de metersdikke laag hoogveen, waaruit de bovenlaag van het Wormer- en Jisperveld bestaat. Het genoemde hoogveen werkte als een enorme spons en kon zodoende veel water opnemen. Op gezette tijden moest echter overtollig water afgevoerd worden, waardoor de z.g. veenstromen onstonden. De Zaan was in die tijd een hoofdafvoerstroom, die zowel in de Noordelijke als in de Zuidelijke richting in verbinding stond met het Oer-IJ, Het Zwet, Ganssloot en 't Eng Zwet zullen veenstromen geweest zijn, welke loosden op de Zaan.

- Omstreeks het begin van onze jaartelling zal de omgeving, waarin we nu leven, een schitterend natuurgebied geweest zijn. Uitgestrekte moerasvegetatie met daartussen de veenpoelen en stromen. Uitgestrekte berken- en wilgenbossen, afgewisseld met rietvelden. Wild en gevogelte konden ongehinderd een goed bestaan vinden, terwijl de visstand een overvloed aan ruimte had. De Baanakkers bij Jisp kunnen nog enigzins een beeld van tijd oproepen. In deze periode was van bewoning in deze streken nog geen sprake, maar we kunnrn rustig stellen dat de vissiers en jagers, welke de gevonden nederzettingen in Assendelft bewoonden, hun geluk weleens beproefd hebben in het Wormer- en Jisperveld.

- Rond het jaar 1000 kwam de mens haar invloed uitoefenen in dit gebied. In die tijd zullen de eerste bewoners zich hier gevestigd hebben. Zware stormen en overstromingen, waartegen de weke veenlagen geen weesrtand konden bieden, verzwolgen grote delen van het toenmalige Noord-Holland. Omstreeks deze tijd kwam ook het Flevomeer in open verbinding met de Noordzee toen de doorbraak tussen Texel en Noord-Holland een feit werd.

- We zijn intussen gekomen in de tijd dat de Graven van Holland de strijd aanbonden met de West Friezen, teneinde de heerschappij over het hele Noord Holland te verkrijgen. Nu werd het de heren duidelijk hoe hun bezittingen door het aanvallende water werden bedreigd.

- Slechts een enkeling zal zich het jaartal 1256 herinneren: "Graaf Willem II wordt bij Hoogwoud door de Westfriezen doodgeslagen. Zijn zoon Floris V onderwerpt in de daaropvolgende jaren West Friesland en voegt deze streek toe aan het Graafschap Holland".

- Gezien in het licht van de toekomstige ontwikkeling kwam die onderwerping en instelling van een centraal gezag maar net op tijd. De voorgaande 100 jaar hadden de vloedgolven en stormen grote delen van het tegenwoordige Noord-Holland van de kaart weggevaagd. Het Flevomeer was een binnenzee geworden en Noord-Holland boven het IJ dreigde één te worden met de Waddenzee. In zeer korte tijd werden tientallen kilometers dijk aangelegd om het land tegen het water te beschermen.

- In 1280 gaf Floris V opdracht om de Oostzijde van de Cromme Ye (de verbinding tussen IJ en Alkmaardermeer) van een dijk te voorzien. Deze dijk moest aansluiten op de dijk, welke reeds aan de Westzijde van de Zaan aangelegd was. In diezelfde tijd werd de zgn. Beemsterdijk aangelegd (deze liep van Knollendam naar Purmerend).

- Teneinde een doorgaande waterkering te verkrijgen zal dus ook de dam in de Zaan, de zgn. "Noorddam" uit die tijd stammen. Historische gegevens hieromtrent zijn tot op heden niet gevonden maar wel kan gestled worden dat de eerste bewoners zich in diezelfde tijd gevestigd hebben op de plaats welke we nu kennen als Oost-Knollendam.

Bron: Zes Eeuwen Oost-Knollendam (1977).